بر طبق تعریف واکنش بیش از حد (Overreacting) یک پاسخ احساسی نسبت به اطلاعات جدید است. این واکنش را ما در بازار سرمایه اغلب به صورت صف های خرید یا صف های فروش ناشی از ترس یا خوشبینی بیش از حد نسبت به اخبار مثبت و منفی شاهد هستیم و این رفتار تا زمانی ادامه خواهد داشت که قیمت سهام یا اوراق به ارزش ذاتی خود بر گردد. حتی بر اساس برخی نظریه ها، بازارهای مالی در زمانهای رونق واکنش شدیدتری نسبت به خبرهای بد نشان داده و در زمانهای رکود اغلب به خبرهای خوب واکنش چندانی نشان نمی دهند. گاهی اوقات نیز ترس از ضرر کردن، سرمایه گذاران را به ریسک بیشتری سوق می دهد که این موضوع به عنوان یک رفتار قابل تحلیل است. این رفتارها عمدتا توسط علم ” مالی رفتاری” مورد مطالعه و بررسی قرار می گیرد. واضح است که نباید توقع داشت که سرمایه گذاران همیشه منطقی عمل کنند و برمبنای فرضیه بازار کارا خرید و فروش نمایند چراکه رفتار افراد تحت تأثیر عوامل عاطفی و یا شناختی قرار می گیرد. رفتار سرمایه گذاران عمدتا تحت تأثیر سوگیرهای احساسی و روانشناختی، پیش فرضها، تجربیات و تعصبات قرار دارد و این یک امر طبیعی است چراکه ما با انسانها روبرو هستیم و نه ماشین های بی احساس و تفکر.
عموم سرمایه گذاران به خصوص تازه واردین در مقابل خبرها، واکنشی بیش از حد نشان داده و به سرعت در صف های فروش و یا خرید جا می گیرند بدون آنکه ارزیابی درستی از اثرات و نتایج اخبار داشته باشند و این موضوع علاوه بر رفتار فردی تحت تأثیر رفتار توده ای (بخوانید گله ای) نیز تشدید می شود. اما حرفه ای ها نیز این گونه عمل می کنند؟
به نظر می رسد که همه ما ذاتا تمایل به واکنش بیش از حد داریم، چرا که آینده غیر قابل پیش بینی است و انسان تنها تلاش میکند که در تمامی تصمیماتش به ” کاهش عدم اطمینان” در آینده ای نامطمئن اقدام کند و عملا واکنش هایی که عموم افراد به واسطه ترس و یا خوش بینی نشان می دهند با شدت بیشتری انجام می شود. بنابراین به طور کلی نمی شود به افراد گفت که واکنش نشان ندهند اما حرفه ای ها تلاش می کنند که این واکنش را کنترل کنند.
نکته اول اینکه حرفه ای ها واکنش ها را متناسب با اهداف بلند مدت سرمایه گذاری خود تنظیم می کنند و نه ترس های امروز و فردا. آیا ما واقعا به پول ناشی از فروش یک سهم آنهم فردای یک خبر بد سیاسی نیاز داریم؟ نکته دوم توجه به ارزش ذاتی دارایی مالی است. وقتی به ارزش ذاتی اعتقاد داشته باشیم حتما دیر یا زود قیمت ها به آن ارزش خواهد رسید یادمان باشد بازار ممکن است در کوتاه مدت اشتباه کند و یا رفتار معکوس نشان دهد اما در بلند مدت راه خودش را می رود. نکته دیگر اینکه حرفه ای ها حتما به رفتار سایر سرمایه گذاران توجه می کنند اما قطعا رفتار گله ای از خود نشان نمی دهند و بر اساس اطلاعات شخصی متقن و قوانین سرمایه گذاری خود عمل می کنند نه نظر عامه سرمایه گذاران. مسئله بعدی باور داشتن به نوسان است، نوسان جزئی از بازار است و البته روند هم دوست شما است پس نوسان را باید پذیرفت و با روند مقابله نکرد.
حرفه ای ها منفعلانه عمل نمی کنند و رویکرد فعالانه نسبت به پرتفوی سرمایه گذاری خود دارند برای خود و حالت های مختلف برنامه ریزی می کنند و قانون می گذارند و به آن قانون عمل می کنند این قوانین می تواند در مورد حد سود و حد زیان و یا تعیین تایم فریم های مختلف برای عناصر پورتفو سرمایه گذاری باشد. نکته دیگری که حرفه ای ها مد نظر قرار می دهند تأمل کردن و مکث قبل از اجرای هر تصمیم به خرید یا فروش است. آنها به خود زمان انتظاری را تخصیص می دهند تا پیرامون موضوع تحقیق کرده و یا با کسی مشورت کنند. آنها هنگام تصمیم گیری به اهداف و همچنین ذائقه ریسک خود توجه می کنند. مسأله دیگری که این افراد درآن تبحر دارند، سناریو سازی است. یعنی این افراد قبل از تصمیم گیری سناریو های مختلفی را به عنوان بدترین حالت، بهترین حالت و یا حالت میانه در نظر می گیرند، وزن دهی انجام می دهند و سپس عمل می کنند. سناریو نویسی ترکیبی از دانش و مهارت است که با تمرین تقویت می شود. نکته دیگری که سرمایه گذاران حرفهای به آن توجه می کنند اینست که آیا اصلا نوسانات و یا اخبار تأثیری روی سرمایه گذاری آنها در میان مدت و بلند مدت دارد یا نه؟ آنها بی جهت “جو زده” نمی شوند.
ریچارد تالر(Richard Thaler) برنده جایزه نوبل اقتصاد در پاسخ به سوال مجری تلویزیون که اگر صبح بیدار شوید و از اخبار ببینید که شاخص بورس به علت خبری با 3 درصد کاهش روبرو شده باشد، چه کار می کنید ؟ تالر پاسخ می دهد که :” یا کانال را عوض می کنم یا تلویزیون را خاموش می کنم. ” اومتعقد است استراتژی تنبلی و واکنش نشان ندادن به اخبار بهترین استراتژی است. شاید اگر برخی از ما هفته گذشته که متأسفانه کشور و بازار سرمایه با اخبار ناگوار و تنشهای بسیاری روبرو بود، تنها مرورگر خود را می بستیم و هیجانی تصمیم نمی گرفتیم، ضررهای کمتری متوجه پرتفوی سرمایه گذاری ما می شد.